De decentralisaties in het sociale domein hebben tot veel extra overlast geleid, én tot toenemende frustratie bij bewoners en instanties. Woningcorporaties, gemeenten, zorgorganisaties en politie hebben veel contact, maar zijn nog niet ingericht op een effectieve aanpak.
Handboek Aanpak Overlast Verward Gedrag voor woningcorporaties
Niet zozeer de wetgeving zit in de weg, maar onwetendheid bij alle partijen over wat er wel en niet mag. Oorzaak is de nieuwigheid van deze situatie. Als directeur van Eigen Haard in de regio Amsterdam raakte ik in 2007 betrokken bij een Marokkaanse moeder met 10 kinderen. Buren werden weggepest, ontlasting lag in het portiek en de oudste kinderen waren vermoedelijk betrokken bij criminaliteit. Ondertussen waren zo’n 30 instanties betrokken bij de ondersteuning van het gezin. Door steeds nauwere samenwerking met de zorg, politie en de gemeente hebben we de situatie kunnen normaliseren. Sindsdien heeft het onderwerp me niet meer losgelaten. Recent heb ik een onderzoek voor Aedes uitgevoerd naar juridische knelpunten in de aanpak van overlast. Op dit moment werk ik aan een Handboek Aanpak Overlast Verward Gedrag voor woningcorporaties.
Aan de orde komen onderwerpen als contact maken, dossiervorming, gedragsaanwijzing, escalatie, veiligheid, organisatie van samenwerking, gedeelde verantwoordelijkheid voor alle huurders, integrale aanpak, continu verbeteren, informatie & privacy en regie. Daarbij gaat het handboek ook in op de verschillende wetten waar corporaties mee te maken hebben, zoals: wet aanpak woonoverlast, AVG, huurrecht, WMO, wet verplichte ggz, de wetten Victor en Victoria, en meer …
Interventies door de woningcorporatie
Een corporatiemedewerker zal een overlastzaak altijd beginnen met een onderzoek. Wanneer overlast eenmaal is geconstateerd, heeft de medewerker 4 manieren om de overlast te stoppen. Allereerst kan hij of zij de huurder zeggen dat bepaald gedrag moet stoppen (een gedragsaanwijzing geven). Dat kan via een mediator, een aanvulling op het huurcontract of via de rechter. Daarnaast kun je de hulp inroepen van anderen zoals GGD, het sociale wijkteam of de politie. Pas als deze manieren niet helpen, kan de corporatie inzetten op tijdelijke en gedeeltelijke ontruiming van de woning of de rechter vragen om ontbinding van het huurcontract en om ontruiming. Dat laatste kan gepaard gaan met het aanbieden van een andere woning (laatste-kans-beleid).
Samenspel
Als het niet mogelijk is om goed met een overlastveroorzaker te communiceren, kan de inzet van hulpverleners helpen. 90% van de woningcorporaties zoekt dan ook al heel snel contact met de zorg en politie als er sprake is van overlast. Bij verward gedrag – wanneer iemand geen grip meer heeft op zijn leven met schade als gevolg – is er sprake van (een vermoeden van) een psychische stoornis, verslaving aan alcohol of drugs, dementie en/of een verstandelijke beperking. Bijkomend zie je dan vaak schulden, dakloosheid, werkloosheid en illegaliteit. Zonder goede samenwerking met maatschappelijke partners zal de overlast van mensen met verward gedrag niet stoppen.
In de praktijk lopen corporatiemedewerkers vaak tegen de volgende valkuilen in rolopvatting van de partners aan. De gemeente neemt geen regie, terwijl die wel de wettelijke taak hiertoe heeft. De zorg focust alleen op de cliënt. Als gevolg hiervan neemt de corporatie vaak regie tegen wil en dank, zonder dat ze middelen heeft om partijen in beweging te zetten.
Goed samenspel vergt bovendien de kennis en vaardigheden om goed aan te kunnen spreken en in te kunnen zetten. Zo spreken medewerkers vaak de zorgpartners aan als de financiering in de WMO te vroeg eindigt, terwijl de gemeente hiervoor verantwoordelijk is. Daarbij irriteert het corporatiemedewerkers dat hulpverleners ‘pas in actie komen’ als de corporatie met een ontruiming dreigt. Voor een goed samenspel is het belangrijk om te weten dat een ontruiming leidt tot ‘maatschappelijke verwaarlozing’ en dat dat verdergaand ingrijpen vanuit de zorg rechtvaardigt. Ik heb het zelf al eens meegemaakt dat de zorg zelf dreigde dat ik een ontruimingsprocedure zou moeten starten als moeder de volwassen, inwonende zoon niet zou aanpakken.
‘Enabling’
Te vaak zie ik nog dat medewerkers zonder goede afspraken tussen instanties de problemen moeten oplossen. Directies van woningcorporaties kunnen belangrijke voorwaarden voor succes creëren. Zo hoeft privacy geen probleem te zijn als er een goed convenant is. Veel medewerkers klagen ook dat bij potentiële huurders vaak al zichtbaar is dat ze overlast gaan veroorzaken. Prestatieafspraken tussen corporaties en gemeenten bevatten echter vaak nog geen bepalingen over de instroom in de maatschappelijke opvang of begeleid wonen.
Rechters hebben steeds meer moeite met een ontruiming. Medewerking van gemeente en zorg kan enorm helpen bij het dossier. Je kunt dan denken aan het voorafgaand aan de rechtszaak toezeggen van opvang en gezamenlijk stopzetten van zorg en begeleiding. Een rechter weet dan dat er alles aan gedaan is om de overlast te stoppen en dat iemand niet op straat komt te staan. Afspraken tussen instellingen over de samenwerking geven medewerkers een kader om in te functioneren en elkaar aan te spreken op gemeenschappelijke doelen.
Naast afspraken over ontruimingen en instroom in de opvang zijn ook afspraken mogelijk over financiering, voldoende begeleiding, nazorg en het doorzetten van bemoeizorg.
Frustratie
In de bijeenkomsten met medewerkers van 37 corporaties afgelopen najaar zag ik veel frustratie over casussen die niet tot een goede oplossing kwamen. Ik herken dat en wil graag bijdragen aan een effectievere aanpak. Het handboek waaraan ik werk moet daaraan bijdragen, met een overzicht van de mogelijke interventies. Ik ben dan ook altijd heel benieuwd naar nieuwe voorbeelden van de aanpak van overlast bij verward gedrag.
Handboek ontvangen?
Als je graag het Handboek Aanpak Overlast Verward Gedrag voor woningcorporaties wilt ontvangen, kun je via deze link alvast je gegevens achterlaten. Je ontvang het handboek dan zodra deze beschikbaar is.