De aanpak van de energietransitie vraagt om gemeentelijke samenwerking. Gemeentegrenzen zijn immers niet zo relevant als het gaat om energie-infrastructuur, duurzame bronnen of de werkgebieden van aannemers en installateurs. Daarom werken alle Nederlandse gemeenten sinds enkele maanden in 30 regio’s aan Regionale Energie Strategieën (RES). Veel afspraken die in het Klimaatakkoord worden gemaakt over elektriciteitsopwekking en de verduurzaming van de gebouwde omgeving zullen een plek krijgen in deze RES’en. De concept-RES moet in de loop van 2019 worden opgeleverd. Wat zijn de grootste uitdagingen tot dat moment? We noemen de vijf grootste.
1: Breng de maatschappelijke partners aan tafel
In veel regio’s is de RES nog voornamelijk een ambtelijk feestje. Dat doet geen recht aan de onmisbare rol van woningcorporaties, burgerinitiatieven, aannemers en installateurs in de regionale uitvoering. Deze partijen brengen andere instrumenten en nieuwe inzichten in. Onderdeel van het netwerkleiderschap van de regionale overheden is deze partijen aan tafel te brengen, niet om de besluitvorming volledig uit handen te geven, maar om te zorgen dat alle belangen gehoord worden en er met kennis van zaken nagedacht wordt over de uitvoering. NB, met deze blik is het ook geen groot probleem dat de groene partijen en FNV zich in de eindfase hebben teruggetrokken uit het landelijke Klimaatakkoord: het is vervelend voor het draagvlak, maar hun belangen waren reeds gehoord. Ze hebben hun kennis ingebracht in de conceptteksten en de besluitvorming is uiteindelijk toch aan het Kabinet.
2: Informeer de gemeenteraden
Veel gemeenteraden zijn nog niet geïnformeerd over deze aanstaande regionale samenwerking. Enerzijds begrijpelijk, omdat veel raadsvragen nog niet beantwoord kunnen worden en er nog geen onomkeerbare besluiten worden genomen. Anderzijds een recept voor toekomstige weerstand, aangezien er al van alles gebeurt en alle raden uiteindelijk met de RES’en moeten instemmen, inclusief de bijbehorende regionale afstemming over lastige keuzes. Het lijkt dan ook verstandig om alle raden minimaal een procesupdate te geven.
3: De kunst van het niet-weten
De verduurzaming van Nederland is een aantrekkelijk onderwerp voor doemdenkers. Er zijn oneindig veel financiële, juridische en maatschappelijke beren op de weg te bedenken. De energietransitie wordt duur, ingewikkeld en zal impact hebben op de persoonlijke levenssfeer van burgers. Maar hoe langer we wachten, hoe verder de doelstellingen uit zicht raken. Waardoor het alleen maar duurder en
ingewikkelder wordt, linksom of rechtsom moeten we uiteindelijk van het gas af. Omgaan met onzekerheid is dan ook een cruciale competentie voor wie aan de RES’en werkt. Ook nu de concepttekst van het Klimaatakkoord bekend is, moeten veel van de benodigde juridische en financiële instrumenten nog ontwikkeld of aangepast worden. De ervaring die is opgedaan in onder andere de Green Deals leert dat er met lef meer mogelijk is dan veel gemeenten denken. Zeker nu de Tweede Kamer onlangs de experimenteerruimte in een aantal wetten heeft verruimd. De middenweg is een pragmatische aanpak die in gang zet wat in gang gezet kan worden en gelijktijdig ruimte biedt voor het inpassen van onvermijdelijke nieuwe inzichten.
Stof tot nadenken: afgelopen zomer was ik samen met een aantal Europese collega’s in Shanghai. Van mijn vorige bezoek aan de stad 7 jaar geleden herinner ik mij de smog, waardoor het weer varieerde tussen lichtgrijs en donkergrijs. Nu was de lucht strakblauw. Belangrijkste oorzaak? De fossiele brommertjes waren verboden en vervangen door elektrische versies. Een veelgehoorde tegenwerping is dat dit niet mogelijk is in het Nederlandse democratische bestel. Maar is dat echt zo? Wat houdt een gemeente met grote duurzaamheidsambities tegen om de verkoop van fossiele brommers per 2021 te verbieden of ze met milieuzones te weren uit binnensteden?
4: Zorgen voor handjes
Het besef neemt toe dat de energietransitie een arbeidsmarktvraagstuk wordt. Er zijn immers veel te weinig installateurs en bouwvakkers beschikbaar om alle plannen van de beleidsmakers uit te voeren. Aangezien opleiding of omscholing tijd kost, is dit een vraagstuk om met voorrang op te pakken.
5: Gluren bij de buren
Een belangrijke geruststelling voor wie het even niet meer ziet zitten: in 29 andere RES-regio’s en 379 andere gemeenten zijn er ambtenaren die met dezelfde vragen rondlopen. Onze ervaring is dat overheden opvallend weinig van elkaar leren. Uw organisatie is echt niet zo anders dan al die anderen. Wat houdt u tegen om een kop koffie te drinken met uw collega? Ook worden er door koepelorganisaties als VNG en IPO tal van informatiebijeenkomsten georganiseerd.
Rijnconsult is in opdracht van de VNG betrokken bij de totstandkoming van het Nationaal Programma Regionale Energie Strategieën. Ook leverden we een van de procesbegeleiders bij de onderhandelingen voor het Klimaatakkoord en waren we in verschillende regio’s verantwoordelijk voor het opzetten van regionale energieloketten. In deze projecten maken we gebruik van onze ruime ervaring op het gebied van samenwerken in ketens en netwerken.
