Door de toegenomen digitalisering verandert de wereld om ons heen. En dat heeft ook gevolgen voor de gemeente. Voor haar dienstverlening, de processen, de mensen en voor veel meer. In de aanloop naar ons Digital Event publiceren we de komende periode een aantal interviews over de kansen en ook struikelblokken die digitalisering biedt. We vroegen de belangrijkste gemeenten, adviseurs en leveranciers naar hun mening. Deze week deelt Sander Klous, professor Big Data Ecosystemen aan de universiteit van Amsterdam en partner verantwoordelijk voor Data & Analytics bij KPMG, zijn visie met jou.
Wat betekent de toegenomen digitalisering voor gemeenten in het algemeen?
De toegenomen digitalisering betekent voor gemeenten dat ze in toenemende mate afhankelijk zijn van beslissingsondersteunende systemen waarin complexe en minder complexe algoritmes zitten. Daarbij is het van belang dat gemeentes zich bewust zijn van die invloeden. En dat ze borgen dat er geen ongewenste invloeden ontstaan door het gebruik van die systemen.
Visie
Wat is de visie van jouw organisatie op de digitalisering bij gemeenten, waar gaat het naartoe?
Wij zijn van mening dat er in toenemende mate behoefte is aan externe toetsing van de gebruikte beslissingsondersteunende systemen en algoritmes. De op deze algoritmes gebaseerde beslissingen kunnen fundamentele belangen raken van de inwoners in de gemeenten. Het is daarom noodzakelijk dat de algoritmes onafhankelijk getoetst worden op onder andere betrouwbaarheid. Maar ook op de potentiële invloed op normen en waarden, die van belang zijn bij het nemen van die beslissing.
Zijn er beperkingen die de digitale visie in de weg zitten?
Het vertrouwen van de bevolking in digitalisering is op dit moment minimaal. Gezien bijvoorbeeld de reacties op nepnieuws, het gebruik van klant gerelateerde data door banken en reacties op de ongelukken veroorzaakt door zelfrijdende auto’s. Bovendien is er veel onduidelijkheid over de verantwoordelijkheid op het moment dat een algoritme een verkeerde beslissing neemt. Dit zijn cruciale elementen omdat de digitalisering inmiddels de fundamenten van onze samenleving raakt. Het is mede daarom noodzakelijk dat er op korte termijn een manier wordt gevonden waarop gemeenten verantwoording gaan afleggen over het gebruik van beslissingsondersteunende systemen en de algoritmes die daarin zitten.
Prioriteiten
Waar zie jij op dit moment de digitale prioriteiten bij gemeenten liggen en wat vind je ervan dat die prioriteiten juist daar liggen?
Het valt mij op dat de prioriteit bij de gemeente op dit moment nog ligt bij innovatie. Er worden proeftuinen opgezet en er wordt geëxperimenteerd. Veel belangrijker is, dat er wordt nagedacht over de manier waarop deze ontwikkelingen grootschalig kunnen worden geïmplementeerd. Alleen dan leidt digitalisering ook tot voordeel. Een proeftuin kan aantonen dat iets voordeel op zou kunnen leveren. Maar alleen de daadwerkelijke implementatie kan dat voordeel ook realiseren. Bij die implementatie zullen nog veel hordes genomen moeten worden die niets met digitalisering te maken hebben. Mensen zullen moeten worden opgeleid, processen moeten worden aangepast. En wellicht dat organisatorische veranderingen noodzakelijk zijn. Daar is voor zover ik kan zien op dit moment nog te weinig aandacht voor.
Is een volledig digitale gemeente haalbaar? En is het wenselijk?
Ik denk dat er nog een hele lange tijd behoefte zal zijn aan mensenwerk. Digitalisering kan wel helpen met het stroomlijnen van processen, het reduceren van fouten en het omzetten van beleid in de juiste beslissingen. Keuzes die worden gemaakt zijn bij algoritmes vaak explicieter aan te geven dan in een menselijk proces en daarom beter te valideren. Zaken die online geregeld kunnen worden, zorgen over het algemeen voor meer gemak voor de burger. Maar als er dingen misgaan of als situaties complex worden, dan vertrouwen de meeste mensen toch liever op een persoon dan op een machine.
Samenwerken
We horen op onze redactie nogal eens dat je als gemeente meer moet samenwerken met andere gemeenten en met andere partijen om optimaal te profiteren van de mogelijkheden die digitalisering biedt. Ben je het hiermee eens of juist niet?
Zolang gemeentes nog aan het experimenteren zijn, heeft samenwerking waarschijnlijk weinig zin. Behalve het delen van goede ideeën. Ieder moet voor zich overtuigd raken van het belang van digitalisering. Bij de daadwerkelijke implementatie is het belang waarschijnlijk veel groter. Dan kan men processen en structuren gezamenlijk definiëren, zodat de éne gemeente kan voortborduren op werk van de ander. Of oplossingen kunnen worden hergebruikt. Daarmee wordt ook makkelijker de schaal bereikt die de implementatie financieel aantrekkelijk maakt. En worden potentiële kosten voorkomen, omdat op een later moment alsnog gestandaardiseerd moet worden.
Om te kunnen sturen heb je data nodig. Maar ook om bijvoorbeeld te innoveren of de energietransitie mogelijk te maken komt steeds meer data beschikbaar van allerlei organisaties en systemen. Maak je al voldoende gebruik van deze data?
Het ontsluiten van data op een manier die geschikt is voor operationeel gebruik (dus niet ad hoc) is een uitdaging voor veel gemeentes. Net als voor andere organisaties met een lange historie. Nieuwe technologie helpt om de drempel te verlagen, maar desalniettemin is dit een meerjarenplan. Door een agile aanpak te hanteren, kunnen de meest waardevolle bronnen als eerste worden ontsloten en direct worden ingezet voor toepassingen die de rest van het traject rechtvaardigen. Daarmee is het ook niet noodzakelijk om de volledige ontsluiting al direct in kaart te brengen. Stapje voor stapje kan op die manier worden gewerkt aan verdere digitalisering van gemeentes.
1 praktische tip
Kun je tot slot 1 praktische tip geven waar gemeentes van kunnen profiteren?
Het is belangrijk om al vrij vroeg in het proces de interne audit afdeling van de gemeentes te betrekken bij het opzetten van een risicomanagement en compliance framework voor de beslissingsondersteunende systemen die gemeentes in gebruik hebben. Dat zijn er over het algemeen meer dan men zich realiseert. Er zijn de afgelopen jaren de nodige incidenten geweest en het is een illusie om te denken dat gemeentes de dans zullen ontspringen. Tegelijkertijd is het noodzakelijk om dit framework zo in te richten dat de digitalisering er niet door wordt belemmert. Dat geeft de interne audit afdeling een cruciale rol in dit geheel.
Meer lezen?
Ook benieuwd naar de mening van andere professionals?
Klik hier voor het interview met Mat Keijers (PinkRoccade)
En klik hier voor het interview met Willem Beelen (Atos)