Het wetsvoorstel aanpak meervoudige problematiek sociaal domein (WAMS) moet bijdragen aan betere zorg voor inwoners met meervoudige problematiek. Het wetsvoorstel heeft drie doelen:
- Een integrale en gecoördineerde aanpak sociaal domein en aanpalende domeinen.
- Niet alleen voor één cliënt, ook voor gezinsleden indien noodzakelijk.
- Gegevensuitwisseling mogelijk tussen domeinen indien nodig.
Veel van de aandacht gaat uit naar het regelen van een goede basis voor gegevensuitwisseling. Logisch, want gegevensuitwisseling in het sociaal domein geeft altijd aanleiding tot veel discussie. De WAMS ontslaat partijen echter niet van de noodzaak om met elkaar in gesprek te gaan en te blijven over gezamenlijke doelen binnen het sociaal domein en hoe die bereikt kunnen worden. De WAMS biedt wel de uitgelezen kans om een echt integrale en gecoördineerde aanpak in en rond het sociaal domein te realiseren!
Aanleiding
Na de invoering van de Wmo, Jeugdwet en Participatiewet en vooral na de invoering van de AVG is duidelijk geworden dat er geen goede, eenduidige, wettelijke basis is voor gegevensuitwisseling in het sociaal domein. Hulpverleners hebben daar in hun dagelijkse werk veel last van. Specifiek als het gaat om preventieve taken of wanneer er binnen een huishouden meerdere ondersteuningsvragen zijn.
Praktijk is weerbarstig
Een paar voorbeelden. Bij hulpverleners is er angst om gegevens onterecht te delen. Dat kan ertoe leiden dat te laat of niet de goede zorg wordt verleend. Overigens is er ook angst bij de bestuurders voor klachten en bezwaren. Ze vertrouwen dan te weinig op de professionaliteit van hun medewerkers. Die voelen dat gebrek aan vertrouwen.
Op de tweede plaats komt het regelmatig voor dat niet iedereen binnen een organisatie het met elkaar eens is. Dat geeft ruis en onvoorspelbaarheid en kost dus tijd. De mogelijkheid om te handelen is daarmee teveel afhankelijk van de persoon. Daarnaast leidt een aantal termen in de AVG juist tot discussie in plaats van helderheid. Wat voor de een doelmatig is, is dat voor een ander niet.
Tot slot vragen hulpverleners nu vaak om toestemming om gegevens te delen. Dit schept verkeerde verwachtingen. In sommige gevallen is toestemming namelijk niet nodig. Dit kan er weer toe leiden dat een vertrouwensrelatie wordt verstoord.
Kansen
Hopelijk merken hulpverleners als eerste dat de WAMS in werking is getreden. Dat ze geen tijd en energie hoeven te stoppen in discussies met andere zorgverleners, juristen, hun eigen baas en de functionaris gegevensbescherming voordat ze hulp kunnen verlenen.
Een andere kans is de duidelijkheid die de wet schept voor inwoners. Het toestemmingsformulier kan verdwijnen. Daarnaast worden ze betrokken bij het maken van hun eigen werkplan. De wet verplicht gemeenten om een onderzoek te starten als blijkt dat een huishouden meerdere ondersteuningsvragen heeft. Dat kan gaan om het sociaal domein maar ook om aanpalende domeinen. Doordat de wet tegelijkertijd een juridische basis geeft voor gegevensuitwisseling biedt dit kansen voor een integrale aanpak. Dan wordt het sociaal domein écht één domein in de praktijk en niet alleen op papier.
Daarnaast verplicht de wet gemeenten om in bepaalde gevallen een werkplan op te stellen, het liefst samen met degene waar het om gaat, en om de uitvoering van dit werkplan te coördineren. Dat zou een eind kunnen maken aan de telkens terugkerende discussie over wie nou waarvoor verantwoordelijk voor ons.
Bedenkingen
Het wetsvoorstel voorziet in de zeer gewenste juridische grondslag voor gegevensuitwisseling in het sociaal domein. Er zijn natuurlijk ook bedenkingen. Ik noem er hier drie.
- De term ‘sociaal domein’ impliceert dat de genoemde wetten, de aanpalende domeinen én de betrokken partijen een gezamenlijk doel hebben. In de praktijk is het doel niet altijd voor iedereen hetzelfde. Het belang van het opsporen van fraude in de Participatiewet kan bijvoorbeeld tegenstrijdig zijn met het aanpakken van een ondersteuningsvraag in de Wmo.
- Een tweede bedenking is dat het eerder genoemde probleem van definities hiermee nog niet is opgelost. Een aantal keer geeft de wet het college bepaalde mogelijkheden wanneer het college iets ‘noodzakelijk’ vindt. Wat als dat niet de mening is van de partij die gegevens moet aanleveren?
- Op de derde plaats wordt in dit wetsvoorstel een aantal wetten specifiek genoemd en gewijzigd en wordt daarnaast gesproken over aanpalende domeinen. Welzijn is zo’n aanpalend domein, net als onderwijs, wonen en veiligheid. Welzijn heeft een belangrijke signaalfunctie als het gaat om vroegsignalering en niet-pluis gevoelens. Geeft de WAMS wel voldoende handvatten voor welzijnsmedewerkers om hun zorgen te delen?
Wat staat je als gemeente te doen?
Het wetsvoorstel moet bijdragen aan betere zorg voor inwoners met meervoudige problematiek. De aandacht voor een goede basis voor gegevensuitwisseling. Dat ontslaat partijen niet van de noodzaak om met elkaar in gesprek te gaan en te blijven over het gezamenlijk doel binnen het sociaal domein. De wet geeft gemeenten de kans om hierin de regie te nemen.
Een ander belangrijk instrument is de verplichting in het wetsvoorstel voor gemeenten om in concrete gevallen te komen tot een integrale en gecoördineerde aanpak. Tot slot regelt het wetsvoorstel een duidelijke taak voor gemeenten om zorg te dragen voor een meldpunt voor inwoners met niet-acute zorgen over zichzelf of een ander.
Kortom: de gemeenten moeten aan de slag om tijdig aan deze verplichtingen te kunnen voldoen.
Dit artikel is geschreven door Jessica Aarnink, senior adviseur bij JB Lorenz, expertbureau op de ondersteuning van gemeenten en zorgorganisaties op het gebied van sturings- en bekostigingsvraagstukken, bedrijfsvoering en het organiseren van (complexe) samenwerkingsverbanden in en rond het sociaal domein.